تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی
تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی چیست؟ امروز در این مقاله قصد داریم به و دو مبحث قرارداد آتی (FORWARD CONTRACTS) و پیمان آتی (FUTURES CONTRACTS) بپردازیم پس در ادامه همراه ما باشید.
پیمان آتی (Forward Contract) چیست؟
پیمان آتی یا قرارداد فوروارد، یکی از ابزارهای مهم در بازارهای مالی برای پوشش ریسک و مدیریت نوسانات قیمت است. این نوع قرارداد، توافقی دوجانبه بین خریدار و فروشنده است که در آن طرفین متعهد می‌شوند یک دارایی مشخص (مثل کالا، ارز، یا اوراق بهادار) را در تاریخ معینی در آینده و با قیمتی که امروز تعیین شده، معامله کنند. نکته مهم اینجاست که این قراردادها برخلاف قراردادهای آتی (Futures) در بورس معامله نمی‌شوند، بلکه به‌صورت توافقی و خارج از بورس (OTC یا Over The Counter) بسته می‌شوند.
نحوه عملکرد پیمان آتی
در قراردادهای فوروارد، شرایط معامله شامل نوع دارایی، قیمت معامله، زمان تحویل و نحوه تسویه حساب از قبل تعیین می‌شود. برخلاف معاملات نقدی که دارایی بلافاصله مبادله می‌شود، در پیمان آتی، تحویل و پرداخت به زمان آینده موکول می‌گردد. این قراردادها اغلب توسط شرکت‌ها، تجار یا سرمایه‌گذاران برای مدیریت ریسک ناشی از نوسانات بازار استفاده می‌شوند.
مثال کاربردی
فرض کنید یک فروشنده برنج تصمیم دارد مقداری برنج را در آینده به فروش برساند، اما نگران کاهش قیمت آن در بازار است. از طرف دیگر، یک خریدار نیز قصد دارد در آینده برنج بخرد اما از افزایش قیمت می‌ترسد. در این حالت، فروشنده و خریدار می‌توانند یک پیمان آتی تنظیم کنند که بر اساس آن، فروشنده متعهد می‌شود برنج را در تاریخ مشخصی با قیمت ۸۰ هزار تومان به ازای هر کیلو تحویل دهد و خریدار نیز متعهد به خرید با همین قیمت می‌شود.
حال اگر در تاریخ تحویل، قیمت برنج در بازار (Spot Price) به ۹۰ هزار تومان رسیده باشد، خریدار سود ۱۰ هزار تومانی به ازای هر کیلو نصیبش می‌شود، چون توانسته با قیمتی کمتر خرید کند. در مقابل، فروشنده متضرر می‌شود. اگر برعکس، قیمت بازار به ۷۰ هزار تومان برسد، خریدار زیان می‌بیند و فروشنده منتفع می‌شود. به‌عبارت دیگر، در پیمان آتی، طرفین ریسک نوسانات قیمت را به نوعی با هم معامله می‌کنند.
انواع پیمان آتی
پیمان‌های آتی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
1.پیمان آتی غیرقابل تحویل (Non-Deliverable Forward یا Contracts for Differences)
در این نوع قرارداد، تحویل فیزیکی کالا صورت نمی‌گیرد. در پایان مدت قرارداد، تنها تفاوت بین قیمت توافقی و قیمت بازار در تاریخ سررسید تسویه می‌شود. برای مثال، اگر قیمت بازار در زمان سررسید بیشتر از قیمت توافقی باشد، فروشنده مابه‌التفاوت را به خریدار پرداخت می‌کند و برعکس. این نوع قرارداد بیشتر در بازارهای ارز و دارایی‌هایی که تحویل فیزیکی آنها سخت یا پرهزینه است استفاده می‌شود.
2.پیمان آتی قابل تحویل (Deliverable Forward)
در این نوع، برخلاف نوع قبلی، در پایان قرارداد، کالا یا دارایی مورد نظر به‌صورت واقعی تحویل داده می‌شود، فارغ از اینکه قیمت بازار چقدر تغییر کرده باشد. این نوع قراردادها معمولاً در تجارت فیزیکی کالاها رایج‌تر هستند و به معامله‌گران این امکان را می‌دهند که از قبل برای تأمین یا تحویل کالا برنامه‌ریزی کنند.
ویژگی‌های مهم پیمان آتی
قراردادهای فوروارد با وجود سادگی ظاهری، ویژگی‌های خاصی دارند که باعث می‌شود برای بسیاری از فعالان بازار جذاب باشند:
-
تقسیم ریسک: ریسک نوسانات قیمت بین طرفین تقسیم می‌شود و هر دو طرف می‌توانند از نوسانات احتمالی محافظت شوند.
-
غیر استاندارد بودن: برخلاف قراردادهای آتی بورسی، پیمان‌های فوروارد کاملاً منعطف هستند. طرفین می‌توانند درباره هر یک از جزئیات قرارداد مانند مقدار کالا، تاریخ تحویل و شرایط تسویه توافق کنند.
-
عدم شفافیت عمومی: این قراردادها در بازار بورس ثبت نمی‌شوند، به همین دلیل معاملات انجام‌شده به‌صورت عمومی قابل مشاهده نیستند. این مسئله می‌تواند مزیت یا عیب محسوب شود، بسته به دیدگاه طرفین.
-
ریسک نکول (عدم انجام تعهدات): از آنجایی که این قراردادها ضمانت اجرایی بورس را ندارند، احتمال اینکه یکی از طرفین در زمان سررسید به تعهد خود عمل نکند وجود دارد.
کاربردهای پیمان آتی
پیمان‌های آتی در صنایع مختلف کاربرد دارند. کشاورزان برای تثبیت قیمت محصولات آینده‌شان، شرکت‌های هواپیمایی برای کنترل هزینه‌های سوخت، و واردکنندگان و صادرکنندگان برای مدیریت نوسانات ارزی از این ابزار استفاده می‌کنند. بانک‌ها و مؤسسات مالی نیز برای طراحی ابزارهای مشتقه پیشرفته‌تر به پیمان‌های فوروارد تکیه دارند.
در نتیجه، پیمان آتی ابزاری کارآمد برای مدیریت ریسک و تثبیت قیمت در آینده است. این قراردادها به خریداران و فروشندگان این امکان را می‌دهند که از نوسانات بازار مصون بمانند و آینده‌نگری بهتری داشته باشند. البته به دلیل ماهیت OTC بودن آنها، نیاز به دقت و اعتماد بالا بین طرفین وجود دارد. در مجموع، اگر به‌درستی از این ابزار استفاده شود، می‌تواند سودآوری و ثبات را برای طرفین قرارداد به همراه داشته باشد.
قرارداد آتی (Futures Contract): تعهدی استاندارد در بازارهای مالی
قرارداد آتی یا Futures Contract یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی در بازارهای سرمایه و کالا است که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران امکان مدیریت ریسک، سفته‌بازی، و پوشش نوسانات قیمت در آینده را می‌دهد. این قراردادها نقش کلیدی در ثبات بازارها و تنظیم انتظارات اقتصادی دارند و ساختار آنها به شکلی طراحی شده است که شفاف، استاندارد، و قابل معامله در بورس باشند.
تعریف قرارداد آتی
قرارداد آتی توافقی حقوقی و مالی بین دو طرف است که طبق آن، خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در تاریخ مشخصی در آینده، مقدار مشخصی از یک دارایی (مثل طلا، نفت، ارز، گندم یا حتی شاخص‌های مالی) را با قیمتی که از قبل تعیین شده، معامله کنند.
برخلاف قراردادهای فوروارد (Forward Contracts) که خارج از بورس و بین دو طرف به‌صورت خصوصی بسته می‌شوند، قراردادهای آتی کاملاً استاندارد شده و در بورس‌های رسمی معامله می‌شوند. به همین دلیل، ساختار، حجم قرارداد، تاریخ تحویل و دیگر ویژگی‌ها از قبل مشخص هستند.
ساختار بازار آتی
یکی از ویژگی‌های کلیدی بازار آتی وجود یک نهاد واسط یا اتاق پایاپای (Clearing House) است که بین خریدار و فروشنده قرار می‌گیرد. این نهاد تضمین می‌کند که طرفین به تعهدات خود پایبند بمانند، حتی اگر یکی از آنها دچار ورشکستگی یا نکول شود. در واقع، خریدار و فروشنده مستقیماً با یکدیگر در تماس نیستند، بلکه هر دو طرف با نهاد واسطه معامله می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود ریسک طرف مقابل در معاملات آتی به حداقل برسد.
ویژگی‌های اصلی قرارداد آتی
-
استاندارد بودن: برخلاف فوروارد، قراردادهای آتی استاندارد هستند؛ یعنی مقدار دارایی، کیفیت، زمان تحویل، و مکان تحویل از پیش مشخص است. این استانداردسازی باعث افزایش نقدشوندگی و کارایی بازار می‌شود.
-
معامله در بورس: این قراردادها در بورس‌های خاصی مثل بورس کالای ایران، بورس شیکاگو (CME) یا بورس فلزات لندن (LME) معامله می‌شوند. این موضوع شفافیت، قانون‌مندی، و نظارت کامل را به همراه دارد.
-
وجود وجه تضمین (Margin): در بازار آتی، طرفین باید مبلغی به‌عنوان وجه تضمین اولیه (Initial Margin) و سپس وجه تضمین نگهداری (Maintenance Margin) در حساب خود نگه دارند. این سازوکار باعث می‌شود تا در صورت تغییرات قیمت، خسارات احتمالی جبران‌پذیر باشد.
-
تسویه روزانه (Mark to Market): ارزش قراردادهای آتی به‌صورت روزانه با قیمت‌های بازار به‌روز می‌شود و سود یا زیان حاصل در پایان هر روز به حساب معامله‌گران واریز یا از آن کسر می‌شود. این ویژگی یکی از تفاوت‌های اصلی با فوروارد است که تنها در پایان قرارداد تسویه می‌شود.
-
قابلیت خروج از معامله قبل از سررسید: معامله‌گر در هر زمان پیش از تاریخ سررسید می‌تواند موقعیت خود را با انجام یک معامله معکوس ببندد. برای مثال، اگر موقعیت خرید داشته باشد، می‌تواند با فروش همان قرارداد از بازار خارج شود.
مزایای قرارداد آتی
قراردادهای آتی مزایای متعددی دارند که آنها را به یکی از ابزارهای مهم در بازارهای مالی تبدیل کرده‌اند:
-
پوشش ریسک (Hedging): بسیاری از شرکت‌ها، تولیدکنندگان، یا صادرکنندگان از قراردادهای آتی برای پوشش ریسک نوسانات قیمت در آینده استفاده می‌کنند. مثلاً یک شرکت هواپیمایی می‌تواند با خرید آتی سوخت، هزینه‌های آینده خود را تثبیت کند.
-
افزایش نقدشوندگی بازار: به دلیل استاندارد بودن و شفافیت معاملات، بازار آتی از نقدشوندگی بالایی برخوردار است و امکان ورود و خروج آسان برای معامله‌گران فراهم می‌شود.
-
اهرم مالی (Leverage): در معاملات آتی، با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد به‌عنوان وجه تضمین، می‌توان معامله‌ای به مراتب بزرگ‌تر از سرمایه اولیه انجام داد. البته این موضوع ریسک را نیز افزایش می‌دهد.
-
عدم نیاز به شناخت طرف مقابل: وجود نهاد واسط باعث حذف نیاز به شناخت و اعتماد مستقیم بین طرفین می‌شود، چرا که تضمین اجرای قرارداد توسط اتاق پایاپای انجام می‌گیرد.
تفاوت قرارداد آتی با قرارداد فوروارد
| ویژگی | قرارداد آتی (Futures) | قرارداد فوروارد (Forward) |
|---|---|---|
| محل معامله | بورس | خارج از بورس (OTC) |
| استانداردسازی | بله | خیر |
| وجود نهاد واسطه | دارد (Clearing House) | ندارد |
| ریسک طرف مقابل | بسیار کم | بالا |
| قابلیت نقدشوندگی | بالا | کم |
| تسویه | روزانه | یکباره در سررسید |
| وجه تضمین | دارد | معمولاً ندارد |
| هزینه معامله | معمولاً کمتر به دلیل رقابت در بورس | ممکن است بیشتر باشد |
مثالی ساده برای درک بهتر
فرض کنید کشاورزی نگران کاهش قیمت گندم در زمان برداشت است. او تصمیم می‌گیرد از طریق بورس یک قرارداد آتی برای فروش ۱۰۰۰ کیلو گندم در سه ماه آینده با قیمت هر کیلو ۱۰ هزار تومان منعقد کند. در مقابل، یک نانوا که نگران افزایش قیمت گندم است، همان قرارداد را خریداری می‌کند.
اگر پس از سه ماه قیمت بازار به ۱۲ هزار تومان برسد، کشاورز از طریق قرارداد ضرر می‌کند، اما چون قیمت را قبلاً تضمین کرده بود، همچنان می‌تواند گندم خود را با ۱۰ هزار تومان بفروشد. نانوا نیز با وجود رشد قیمت، گندم را با نرخ ثابت تهیه می‌کند و در نتیجه از نوسانات بازار در امان می‌ماند.
معایب قراردادهای آتی
با وجود مزایای فراوان، قراردادهای آتی معایبی نیز دارند:
-
پیچیدگی برای تازه‌واردان: درک نحوه عملکرد وجه تضمین، تسویه روزانه و نوسانات قیمت برای مبتدیان دشوار است.
-
ریسک بالای اهرم: استفاده از اهرم مالی اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند منجر به زیان‌های سنگین شود.
-
عدم تحویل فیزیکی در اکثر موارد: بیشتر قراردادها پیش از تاریخ تحویل بسته می‌شوند و منجر به تحویل واقعی کالا نمی‌گردند. این مسئله ممکن است در برخی صنایع چالش‌برانگیز باشد.
در نتیجه ، قرارداد آتی یکی از ابزارهای مهم و پرکاربرد در بازارهای مالی مدرن است که با استانداردسازی، شفافیت و کاهش ریسک، به فعالان اقتصادی کمک می‌کند تا بهتر با نوسانات آینده مواجه شوند. چه هدف شما پوشش ریسک باشد، چه سفته‌بازی یا سرمایه‌گذاری، شناخت دقیق ویژگی‌ها، مزایا و معایب این ابزار ضروری است. با درک درست از قراردادهای آتی می‌توان از آنها برای بهینه‌سازی استراتژی‌های مالی استفاده کرد و در عین حال، ریسک‌های ناخواسته را کاهش داد.
نتیجه‌گیری: مقایسه و تحلیل پیمان آتی و قرارداد آتی در بازارهای مالی
در دنیای پرنوسان و پیچیده بازارهای مالی، ابزارهای مشتقه مانند پیمان آتی (Forward Contract) و قرارداد آتی (Futures Contract) نقش حیاتی در مدیریت ریسک، برنامه‌ریزی مالی، و تثبیت قیمت‌ها ایفا می‌کنند. هر دو این ابزارها به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهند که در برابر نوسانات آینده بازار، خود را بیمه کنند یا از این نوسانات برای کسب سود استفاده نمایند. با این حال، تفاوت‌های ساختاری، عملکردی و عملیاتی میان این دو قرارداد باعث می‌شود که کاربرد آنها بسته به شرایط و نیاز طرفین، متفاوت باشد.
پیمان آتی یک قرارداد خصوصی و غیررسمی بین دو طرف است که خارج از بورس (OTC) منعقد می‌شود و به طرفین این آزادی را می‌دهد که جزئیات معامله مانند تاریخ سررسید، مقدار دارایی، قیمت و شرایط تسویه را به‌صورت دلخواه تنظیم کنند. این ویژگی انعطاف‌پذیری بالایی را فراهم می‌کند، اما در مقابل، به دلیل نبود نهاد واسط یا تضمین اجرایی، ریسک نکول (عدم انجام تعهد) در آن بالاست. همچنین، این نوع قراردادها قابلیت نقدشوندگی یا خروج از معامله پیش از سررسید را ندارند، مگر با توافق مستقیم و جدید بین طرفین.
در سوی دیگر، قرارداد آتی، نسخه‌ای استانداردشده و رسمی‌تر از پیمان آتی است که در بستر بورس‌های معتبر انجام می‌شود و تحت نظارت نهادهای مالی، به‌ویژه اتاق پایاپای، قرار دارد. این استانداردسازی باعث شده که قراردادهای آتی شفاف‌تر، نقدشونده‌تر و ایمن‌تر باشند. با وجود اینکه آزادی تنظیم جزئیات در آن محدودتر است، اما وجود نهاد واسط، مکانیزم تسویه روزانه (Mark to Market) و وجه تضمین، امنیت و کارایی معاملات را به‌شدت افزایش می‌دهد.
از منظر کاربرد، پیمان آتی بیشتر برای شرکت‌ها، تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگانی مناسب است که قصد دارند قراردادهای اختصاصی و مبتنی بر نیاز خود را ببندند. در حالی که قرارداد آتی بیشتر مورد استفاده سفته‌بازان، معامله‌گران حرفه‌ای، مؤسسات مالی و سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد که به دنبال ورود و خروج سریع از بازار، اهرم مالی و نقدشوندگی بالا هستند.
در نهایت، انتخاب بین پیمان آتی و قرارداد آتی باید بر اساس معیارهایی مانند میزان ریسک‌پذیری، نیاز به انعطاف‌پذیری، حجم معاملات، مدت‌زمان قرارداد، و نوع دارایی صورت گیرد. قراردادهای آتی امنیت بیشتر و دسترسی آسان‌تری به بازارهای بزرگ را فراهم می‌کنند، در حالی که پیمان‌های آتی برای قراردادهای خاص و شرایط غیرمعمول بسیار مفید هستند.
هر دو ابزار اگر به‌درستی و با دانش کافی استفاده شوند، می‌توانند ابزارهایی قدرتمند برای پوشش ریسک، تثبیت سود، برنامه‌ریزی تولید و حتی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت باشند. اما در عین حال، عدم شناخت دقیق سازوکار آنها می‌تواند منجر به ضررهای سنگین و پیش‌بینی‌نشده شود.
راه های ارتباطی با شرکت زند تریدرز:
